Historia i tradycja
Z KALENDARIUM HISTORYCZNEGO GMINY BRZEŹNICA
|
Gmina Brzeźnica stanowi obszar około 66 km2 obejmujący trzynaście wsi. Administracyjnie należy do województwa małopolskiego i stanowi część powiatu wadowickiego. Razem z sześcioma innymi gminami tworzy obszar Doliny Karpia. |
|
HERB GMINY BRZEŹNICA to symbol wspólnoty lokalnej zakorzeniony w średniowiecznej historii tego obszaru. Ogółem na ziemi brzeźnickiej od końca XIII do końca XIX wieku odnotowano obecność około 50 przedstawicieli rodów szlacheckich. Zatwierdzony w 2008 r. herb gminy nawiązuje do dawnych dziejów. Chorągiew z krzyżem kawalerskim zaczerpnięto z herbu Radwan. Głową lwa przejęto z herbu Zadora (Płomieńczyk), którym posługiwali się m.in. Paszkowscy.
|
|
|
| Literatura: Chorązki W., Heraldyka gminy Brzeźnica: opracowanie historyczno-heraldyczne, Kraków 2007 |
|
Brzeźnica na szlaku kupieckim Małopolski XIV i XV w. Mapa znajduje się na wystawie w podziemiach krakowskiego Rynku, fot. z 2012 r.
|
|
Okres renesansu i baroku zapisał się w dziejach gminy w szczególne wydarzenia związane z kultem religijnym. W XVI w. Strzałowie herbu Kotwicz ufundowali kościółek w Sosnowicach. Warto wspomnieć, że przedstawiciel tego rodu Hieronim Strzała z Sosnowic był wysłannikiem Mikołaja Zebrzydowskiego do Ziemi Świętej, skąd przywiózł plany dróżek kalwaryjskich.
|
|
W dniu 3 maja 1641 r. miało miejsce cudowne objawienie krwawych łez na obrazie Matki Bożej w drewnianym dworze w Kopytówce. Po tym wydarzeniu właściciel Stanisław Paszkowski podarował obraz 5 maja 1641 r. do klasztoru Bernardynów w Kalwarii Zebrzydowskiej, gdzie od wieków darzony jest czcią przez wiernych.
|
|
W II poł. XVII w. ufundowany został kościół na Nowsiu w Tłuczani przez ks. dr. Grzegorza Jana Zdziewojskiego. Na przełomie XVII i XVIII w. odbywały się tam trwające kilka dni odpusty związane z kultem cudownego obrazu Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny.
|
|
W II poł. XVIII w. – łowczy koronny Stanisław książę Czartoryski zbudował dwór w Brzeźnicy, była to okazała budowla w stylu klasycystycznym z piętrowym ryzalitem; w 1830 r. dwór przeszedł na własność Katarzyny Gorczyńskiej. W dworze w Brzeźnicy żył i tworzył Adam Gorczyński (1805-1876) - galicyjski romantyk, poeta, malarz, tłumacz literatury, społecznik.
|
- Pod koniec XVIII w. - utworzono w Brzeźnicy stację pocztową i zlikwidowano komorę celną.
|
W XIX w. wieś Łączany zyskała zaszczytne miano stolicy wiślanego galarnictwa. Tradycje flisackie sięgają tam czasów średniowiecza. Główne zajęcia ludzi związane były z flisem: rejsy oraz budowa galarów, promów i innych jednostek pływających.
|
|
W 1811 r. Pobiedr otrzymał przywilej od cesarza Austrii Franciszka I na organizowanie Jarmarków. Przypomina o tym kolumna stojąca na rynku w Pobiedrze - dzisiaj wieś Paszkówka.
|
|
Przełomowym wydarzeniem w dziejach był 1884 r., kiedy to oddano do użytku kolej Oświęcim – Kraków przez Brzeźnicę.
|
|
W XIX w. - Ludwika i Leonard Wężykowie ufundowali pałac w Paszkówce.
|
|
|
|
Ludwika Wężykowa |
|
|
|
Dwór w Kopytówce z II połowy XIX w. |
|
|
|
Józef Baum, zdjęcie ze zbiorów biblioteki cyfrowej: www.polona.pl |
|
Józef baron Baum mieszkał w dworze w Kopytówce – gmina Brzeźnica, który wybudował około 1870 r. wraz z żoną Walerią z Duninów herbu Łabędź. Józef baron Baum (1821-1883) był spolonizowanym austriackim baronem, polskim patriotą, posłem na sejm krajowy. Pracował dla rozwoju ziemi wadowickiej. Inauguracja w Wadowicach w XIX w. gimnazjum i otwarcie sądu to wymierne zasługi barona Bauma, z których korzystamy do dziś. Do czasów II wojny światowej w Wadowicach na skwerze pomiędzy sądem a gimnazjum stał pomnik, gdzie na kolumnie było popiersie Józefa barona Bauma. W Marcyporębie za kościołem zachował się okazały grobowiec, gdzie pochowano barona Bauma i jego rodzinę. |
* II poł. XIX w. - powstały szkoły powszechne w poszczególnych miejscowościach:
w 1864 r. w Pobiedrze, w 1865 r. w Marcyporębie, w 1873 r. w Brzeźnicy, w 1895 w Łączanach, w 1906 w Tłuczni, 1906 r. w Sosnowicach.
Współcześnie funkcjonuje na terenie gminy Brzeźnica sześć szkół podstawowych, siedem oddziałów przedszkolnych w tym sześć samorządowych i jedno niepubliczne. W latach 1999 - 2019 działały dwa gimnazja w: Brzeźnicy, Łączanach.
|
Pod koniec XIX w. zakładano jednostki Ochotniczych Straży Pożarnych i tak kolejno powstały: 1888 OSP Brzezinka, 1897 r. OSP Pobiedr (Paszkówka), 1913 r. OSP Marcyporęba, 1926 r. OSP Brzeźnica, 1926 r. OSP Tłuczań, 1943 r. OSP Sosnowice, 1945 r. OSP Bęczyn, 1946 r. Kopytówka, 1947 r. OSP Łączany, 1958 r. OSP Chrząstowice.
|
- XIX/XX – rozwój ruchu ludowego w gminie, powstały Kółka Rolnicze, Kasy Stefczyka, Czytelnie ludowe.
- 1901 r. władze austriackie uroczyście zainaugurowały w Brzeźnicy budowę kanału nazwanego Kanałem Galicyjskim.
- 1912 r. w Brzeźnicy założono Towarzystwo Związku Strzeleckiego ; „Strzelec” obok zawodów strzeleckich inicjował rozwój życia kulturalnego i społecznego w gminie.
- 1913 r. Zygmunt Gorczyński zjednoczył Brzeźnicę Radwańska i Murowaną.
- W okresie międzywojennym utworzono kilka gmin zbiorczych. (W czasach Polski Ludowej funkcjonowały gromady, a po ich likwidacji w 1973 r. powstała gmina Brzeźnica jako jednostka administracyjna).
|
Do czasów II Rzeczypospolitej sięga geneza Kół Gospodyń Wiejskich, które zakładano w poszczególnych wsiach. Istniejące dzisiaj 12 KGW jest zrzeszone w Stowarzyszeniu ,,Nowoczesna Gospodyni" i czerpie ze skarbca tradycji.
|
- 1928 r. - powstało Towarzystwo Domu Ludowego im. Marszałka Piłsudskiego w Brzeźnicy, którego prezesem był Wincenty Hyla.
- 26 lipca 1929 r. – w Brzeźnicy gościł prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Ignacy Mościcki.
- 1 września 1939 r. - niemiecki samolot zrzucił bomby na stację PKP w Brzeźnicy, śmierć poniosło dwóch polskich żołnierzy i jeden cywil.
- Czasy II wojny światowej – major Władysław Wiśniowski prowadził w Tłuczani tajne nauczanie na poziomie szkoły średniej
|
W latach 1942-1944 - istniał w Brzeźnicy niemiecki obóz pracy przymusowej – Służby Budowlanej Baudienst. Zlokalizowany był w miejscu, gdzie dzisiaj jest poczta.
|
|
|
* Czasy II wojny światowej – na terenie gminy działały oddziały partyzanckie „Batalionów Chłopskich”.
|
Czasy II wojny światowej - Mieszkańcy oddawali życie w imię wolności Ojczyzny. Jednym z nich był Kazimierz Meres (1894-1943) – od lat 30. XX w. do 1942 r. wójt gminy Brzeźnica. Społecznik i żołnierz. Za działalność konspiracyjną został aresztowany przez Niemców i zamordowany 25 lutego 1943 r. w KL Auschwitz – numer obozowy 172370.
|
|
Czasy II wojny światowej – Armia Krajowa „Śląsk Cieszyński” miała w Nowych Dworach w domu Franciszka i Katarzyny Kwiatków tajny sztab dowodzony przez ppłk. Franciszka Faixa - pseudonim „Turnia", „Bystrzański”. Żołnierzem niezłomnym był Kazimierz Kwiatek (1912-1974), który działał w strukturach wywiadowczych. Ścigany przez Służbę Bezpieczeństwa spędził życie na emigracji - przystań życiową znalazł w Stanach Zjednoczonych.
|
- 1944 r. na granicy Wyźrału i Zygodowic zestrzelono samolot USA.
- 1946 r. – Wyźrał odłączono od Lgoty i utworzono samodzielną wieś; założono Gminną Bibliotekę Publiczną w Brzeźnicy.
- 1950 r. – z połączenia wiejskich Kas Stefczyka narodziła się Kasa Spółdzielcza w Brzeźnicy.
- 1955-58 zbudowano Kanał Łączany – Skawina na bazie Kanału Galicyjskiego zapoczątkowanego w 1901 r..
- Lata 50/60 XX w. – w Brzeźnicy działał amatorski zespół teatralny.
Lata 50/60 XX w. przeprowadzono elektryfikację wsi. - 1960 r. – założono Spółdzielnię Usługowo-Wytwórczą Kółek Rolniczych w Brzeźnicy.
|
Lata 60/70 XX w. – ks. biskup-kardynał Karol Wojtyła odwiedzał w ramach wizyt duszpasterskich parafie na terenie gminy Brzeźnica.
|
- 1973 r. – powstała gmina Brzeźnica, jako jednostka administracyjna po likwidacji gromad.
- lata 70/80 XX w. – kabaret „Osesek” z Brzeźnicy prowadził aktywną działalność.
- 1980 r. - erygowano parafię w Łączanach, a w 1985 r. – Brzeźnicy.
- 1999 r. – gmina Brzeźnica została administracyjnie włączona do województwa małopolskiego, poprzednio należała do woj. bielskiego, a jeszcze wcześniej krakowskiego.
Lata 90. XX w. zbudowano większość sieci infrastruktury: wodociągowej, gazowej, telefonicznej. - 1 września 2001 r. - otwarcie nowego budynku zbiorczego gimnazjum w Brzeźnicy.
|
16 maja 2010 r. - ojciec Damian Muskus kustosz kalwaryjskiego sanktuarium otworzył i poświęcił Szlak Papieski „Nie lękajcie się!”. Trasa prowadzi starym szlakiem pielgrzymkowym z Krakowa przez Pasmo Draboża do Matki Bożej Kalwaryjskiej.
|
- Jesień 2010 r. - oddano do użytku nowoczesne obiekty sportowe: pełnowymiarowa sala w Paszkówce, kompleks boisk typu „Orlik 2012” w Brzeźnicy.
|
W lipcu 2011 r. dokonano niebywałego w skali kraju odkrycia archeologicznego zabytkowego galara w korycie Wisły w Brzeźnicy - przysiółek Dębina.
|
- 2012 r. zbudowano i otwarto Rynek w Brzeźnicy, a w 2013 r. Rynek w Pobiedrze (wieś Paszkówka).
|
28 lutego 2014 r. –otwarto Spichlerz Książki w Brzeźnicy. Powstał w odrestaurowanym dworskim spichlerzu z XIX w. dzięki środkom finansowym z Programu Operacyjnego Ryby na lata 2007-2013. Projekt zrealizował Wójt Gminy Brzeźnica Bogusław Antos wraz z Radą Gminy Brzeźnica.
|
